Έχεις νιώσει ποτέ σε περιπτώσεις που σε πιέζουν και πρέπει να σηκώσεις ανάστημα σου, να διστάζεις επειδή θεωρείς ότι μπορεί να μην είναι σωστό;
Μήπως έχεις αναγκαστεί από την άλλη να σηκώσεις το ανάστημά σου όταν βγήκες από τα όριά σου, αλλά μετά ένιωσες ενοχές ότι δεν έπρεπε να το κάνεις;
Μάθε ότι όλο αυτό είναι ένα θέμα, το οποίο έχει τη βάση του στην κατασκευαστική ψυχοσύνθεση και τη βιολογία που έχουμε σαν ανθρώπινο είδος.
Κάθε άνθρωπος με υγιή εγκέφαλο, έχει μέσα του κάποιες σταθερές εσωτερικές αξίες, με τις οποίες όπως σας έχω πει σε προηγούμενο άρθρο και βίντεο, καθοδηγείται στις κινήσεις, στις σκέψεις και στις δράσεις του, στις επιλογές του αλλά και στις κρίσεις του. Και εξαιτίας των εσωτερικών βαθιών μας αξιών, δημιουργείται ολόκληρη η πορεία της ζωής μας.
Οι αξίες αυτές όμως, δεν μπήκαν τυχαία μέσα μας. Ούτε έχουμε ελεύθερη επιλογή και πλήρη ελευθερία κινήσεων στην πραγματικότητα, ακόμα και αν μας δοθεί αυτή η ελευθερία να κάνουμε ότι θέλουμε. Επειδή οι συμπεριφορές μας και η ζωή μας γενικότερα, επηρεάζεται από την βιολογία μας και ψυχολογία μας.
Πρέπει λοιπόν να γνωρίζεις, ότι υπάρχουν μέσα μας κάποιες θα λέγαμε ταυτότητες που μας προσδιορίζουν, οι οποίες χωρίζονται σε τρία βασικά μέρη, και κατοικούν στον εγκέφαλό μας.
Υπάρχει μέσα μας πρώτα από όλα το αρχέγονο μέρος του εγκεφάλου, όπου όπως σας έχω πει σε προηγούμενο βίντεο και άρθρο, καθορίζει τα βασικά ένστικτα, και προϋπάρχει της μνήμης και της μάθησης που προήλθε πολύ μετά. Όλοι οι έμβιοι οργανισμοί, είναι γενετικά προγραμματισμένοι να επιδιώκουν την επιβίωσή τους και την εξάπλωσή του είδους τους. Και αυτό είναι μία αναλλοίωτη σταθερά, η οποία μας υποκινεί αυτόματα πρώτα στο να επιβιώσουμε και να πολλαπλασιαστούμε θα λέγαμε. Δεν καθαιρείται και δεν τροποποιείται.
Και ποια είναι τα βασικά ένστικτα;
Τα βασικά ένστικτα ίσως σας φανούν λίγα, και λίγο βάρβαρα. Γιατί είναι ακριβώς αυτά που χρειάζονται για την επιβίωση και τη διαιώνιση μας, και δεν χρειάζεται να είναι πολλά ούτε εκλεπτυσμένα για να γίνει αυτό. Είναι ανάγκη να είναι λίγα και ισχυρά ώστε ο εγκέφαλος να τα διαχειρίζεται καλύτερα, και μπρουτάλ και βάρβαρα, για να αντιπαραχθούμε σε αντίξοες συνθήκες που δεν είναι καθόλου ευγενικές και καθόλου εκλεπτυσμένες!.
Οι βασικές λοιπόν ανάγκες που προκύπτουν, χωρίζονται και σε ατομικό επίπεδο, αλλά και σαν είδος γενικά. Η ανάγκη για να επιβιώσει το άτομο, είναι η διατήρησή του εν ζωή, (το οποίο επιτυγχάνεται με την τροφή), και η προστασία του από κινδύνους, είτε μέσω της αποφυγής τους, είτε μέσω της εξουδετέρωσης τους. Και η ανάγκη για να επιβιώσει το είδος, είναι η αναπαραγωγή των ατόμων που το απαρτίζουν.
Οι βασικές ανάγκες λοιπόν και του ατόμου και του είδους, ενσωματώνονται στις ακόλουθες 4 λέξεις, τα αρχικά των οποίων σχηματίζουν τα λεγόμενα 4 F.
Food (τροφή), Fight (μάχη) or Flight (φυγή), Fuck (σεξ)
Αυτές οι τέσσερις λέξεις απαρτίζουν τα βασικά μας ένστικτα, και είπαμε ότι είναι σταθερά και δεν μεταβάλλονται.
Κατά την διάρκεια της ζωής του ο άνθρωπος όμως, θα εκπαιδευτεί και θα καθοδηγηθεί, αρχικά από γονείς και στη συνέχεια από το σχολείο, τους φίλους και την κοινωνία. Με απλά λόγια, οι συμπεριφορές του θα προγραμματιστούν από άλλους, ώστε να είναι κοινωνικά αποδεκτές. Όπως καταλαβαίνεις οι ταυτότητες όλων μας, δεν είναι δικές μας αλλά τρίτων, οι οποίοι έχουν δημιουργήσει τις δικές τους ταυτότητες από προηγούμενους τρίτους, αυτοί από προηγούμενους τρίτους, και ούτω καθεξής.
Όλο αυτό σύμφωνα με την ψυχολογία, προσδιορίζει και συγκεκριμενοποιεί το βασικό μοντέλο του ανθρώπινου ψυχισμού, το οποίο διακρίνεται στο ”αυτό ή εκείνο” (id), στο ”υπερεγώ” (super ego), και στο ”εγώ” (ego).
Το ”id” είναι το τμήμα του ψυχισμού μας με το οποίο γεννιόμαστε, δηλαδή αυτό που περιλαμβάνει τα βασικά ένστικτα επιβίωσης και διαιώνισης του είδους που είπαμε, ενώ το ”super ego” είναι το τμήμα του ψυχισμού μας, το οποίο προκύπτει από την ανατροφή, την εκπαίδευση, την μάθηση, τα βιώματα που έχουμε ζήσει και την καθοδήγηση που έχουμε λάβει από την κοινωνία μέχρι σήμερα.
Το ”id” (τα βασικά ένστικτα), αποζητά απλά και μόνο να ικανοποιήσει τις βασικές εξελικτικές του ανάγκες, ενώ το ”superego” αποζητά να λειτουργεί το άτομο με τρόπο ηθικά και κοινωνικά αποδεκτό. Να πάει δηλαδή σύμφωνα με ηθικές κοινωνικές αξίες.
Εγώ θέλω λίγο να σας εξηγήσω ότι οι εκφράσεις και οι όροι που έχει δώσει η ψυχολογία μπερδεύουν λίγο, επειδή συνήθως όταν λέμε ότι κάποιος έχει αυξημένο υπερεγώ, εννοούμε ότι ο άλλος είναι πολύ εγωιστής. Εδώ μιλάμε για τα μέρη λειτουργίας της ανθρώπινης ψυχολογίας, τα οποία ονομάστηκαν με αυτό τον τρόπο χωρίς να σημαίνει αυτό που συνήθως εννοούμε. Δηλαδή, υπάρχει το “εγώ” μας, που είμαστε εμείς, και το “υπέρεγώ”, που είναι πέρα από αυτό που είμαστε πραγματικά. Όχι υπερεγωισμός, αλλά πέρα από αυτό που είμαστε. Από το είναι μας.
Το id λοιπόν και το υπερεγώ, είναι δύο μέρη, τα οποία βρίσκονται σε αντίθετη πορεία μεταξύ τους, και συνεχώς αλληλοσυγκρούονται. Το ένα (το id), αποζητάει τον Κόναν τον βάρβαρο, και το άλλο (το σούπερ εγώ), τον πρίγκιπα γλυκούλη.
Το ποιο από τα δύο υπερισχύει κάθε φορά, προσδιορίζει και εκφράζεται στο τρίτο μέρος που είναι το “εγώ”. Μας φτιάχνει δηλαδή το χαρακτήρα μας, την πάστα μας, το ποιοι είμαστε, πώς σκεφτόμαστε, πώς συμπεριφερόμαστε, τι επιλέγουμε, και τις απόψεις που έχουμε. Μας δημιουργεί δηλαδή, τις βαθιές μας εσωτερικές αξίες.
Για να δημιουργηθεί το εγώ μας, δηλαδή το ποιοι είμαστε και τι αξίες έχουμε, εξαρτάται από την σύγκρουση του id και του υπέρ εγώ. Και επειδή το id παραμένει πάντα σταθερό και δεν αλλάζει, ο προσδιορισμός και η έκφραση του εγώ μας, εξαρτάται από το επίπεδο του υπερεγώ, που είπαμε είναι το κατά πόσο λειτουργούμε ηθικά και κοινωνικά.
Κάποιος λοιπόν με μειωμένο υπερεγώ, δεν θα λειτουργεί με τόσο ευαίσθητο τρόπο προς τις ηθικές και κοινωνικές αξίες. Κάποιος άλλος με αυξημένο υπερεγώ, θα φιλτράρει το πώς λειτουργεί και συμπεριφέρεται, σε σχέση με τις ηθικές και κοινωνικές αξίες.
Πιο απλά, αυτός με μειωμένο υπερεγώ, είναι αυτός που θα κατακτήσει έναν σκοπό ακόμα και αν πουλήσει τη μάνα του την ίδια, και αυτός με αυξημένο υπερεγώ, είναι αυτός που ζυγίζει τα πράγματα αν στέκουν πρώτα από όλα ηθικά. Για τον ένα η γνώμη του είναι να πετύχει το σκοπό του με κάθε τρόπο και χωρίς κανένα ηθικό φραγμό, ακόμα κι αν παραβιάσει κάθε ηθική, και για τον άλλον είναι η αποφυγή οποιουδήποτε σκοπού και κατάστασης, εφόσον παραβιάζονται οι ηθικοί κανόνες και αξίες.
Έτσι λοιπόν κάποιος με μειωμένο υπερεγώ, δεν νιώθει εύκολα ενοχές εάν συμπεριφερθεί ανήθικα. Ενώ αυτός με το αυξημένο υπερεγώ, είναι πολύ ευαίσθητος στο να νιώσει γρήγορα ντροπή και ενοχές. Όταν λοιπόν σε έναν τέτοιον άνθρωπο το ”id” στην προσπάθεια ικανοποίησης των αναγκών του συμπεριφέρεται με τρόπο κοινωνικά και ηθικά μή αποδεκτό, το ”superego” του θα του ασκεί κριτική και θα τον τιμωρεί με συναισθήματα ενοχής και ντροπής.
Το ”id” λοιπόν και το ”superego” βρίσκονται συνεχώς σε μια κατάσταση διαμάχης, για το ποιά συμπεριφορά από τις δύο θα επικρατήσει. Και ανάλογα το σούπερ εγώ του καθενός θα δημιουργηθεί και το εγώ μας, πού είναι και το τελικό αποτέλεσμα αυτής της διαμάχης και εκφράζεται ανάλογα.
Καταλαβαίνεις λοιπόν ότι οι αξίες που έχουμε προσδιορίζουν το πώς θα δούμε και πώς θα ερμηνεύσουμε μία κατάσταση, και το αν θα νιώσουμε ενοχές ή αν αδιαφορήσουμε. Και οι αξίες αυτές, προσδιορίζονται από το υπερεγώ μας, το οποίο ανάλογα την κοινωνική παιδεία του καθενός, φιλτράρει την κάθε κατάσταση! Το να νιώσεις ηθική αδιαφορία υπέρ το δέον, δεν το συζητάω καν. Το να νιώσεις όμως ενοχές υπέρ το δέον, σημαίνει ότι έχεις ένα υπερεγώ, το οποίο γαλουχήθηκε στο παρελθόν έτσι ώστε να σε κάνει να μάζευεσαι υπερβολικά, ακόμα και εκεί που πρέπει να σηκώσεις ανάστημα! Φοβάσαι δηλαδή να σηκώσεις ανάστημα ακόμα και όταν χρειαστεί, μην τυχόν και δεν είναι σωστό. Και αν βγεις από τα όριά σου και σηκώσεις ανάστημα κάποια φορά, νιώθεις μετά ενοχές, ότι δεν έπρεπε να το κάνεις.
Χρειάζεται ένας επαναπρογραμματισμός του υποσυνειδήτου που έχεις, εφόσον βρεθεί η αιτία της υπερβολικής αυτής αίσθησης ενοχών!
Καραμανέας Ιωακείμ
Diploma in Health Studies
Personal Development Coach & Mentor
Certification in Human Health
Certification in Diet & Nutrition/Healthy Living
Certification in Physical Education-Fitness Training Principles & Methods
Specialization in Workout & Training Apps
Συγγραφέας 21 βιβλίων διατροφολογίας, προπονητικής και ψυχολογίας